Terugblikken op je verleden – Schuld of schuldgevoel

Schuldgevoel is niet altijd een gevolg van schuld

• • “Alles is rein voor de reinen, maar voor hen, die besmet en onbetrouwbaar zijn, is niets rein. Maar bij hen zijn zowel het denken als het geweten besmet” (Titus 1:15).

Schuld geeft schuldgevoel, maar niet alle schuldgevoel komt door schuld!  Niemand heeft hier op aarde een perfect geweten, allemaal zijn we nog steeds besmet door de zondeval (Rom.7:14-25). Ons geweten geeft daardoor niet altijd de juiste signalen.  Soms reageert het niet waar het zou moeten alarmeren (cf.1Tim.4:2).  Andere keren alarmeert het of brengt het schuldgevoelens naar voren waar het niet moet, we spreken hier dan over een zwak of overgevoelig geweten.  Zulk een zwak of een overgevoelig geweten lijkt vaak heel geestelijk doordat ze zo gevoelig is.  Helaas brengt overgevoeligheid vaak meer schade dan dat het goed doet.

“Ongegronde schuldgevoelens zijn een emotionele uiting van een subjectieve overtuiging van strafbaarheid wegens overtreding van een norm die niet te vereenzelvigen is met Gods wet, zodat er geen grond is voor een objectieve strafbaarheid.” [1]

Met andere woorden, in het geval van ongegronde schuldgevoelens voelt iemand zich schuldig  en denkt dat hij schuldig is, terwijl hij het in feite, volgens Gods normen, niet is.

Enkele opdrachten voor ons geweten

Net zoals we voorschriften hebben voor ons lichaam om het gezond te houden, denk aan een evenwichtige voeding en geregelde beweging, hebben we ook voorschriften voor ons geweten.  Ons geweten is iets dat geregeld gevoed, gestuurd en gecontroleerd moet worden om het gezond te houden.  Doen we dit niet raakt het gegarandeerd in onbalans en wordt het ofwel  overgevoelig ofwel ongevoelig.  Laten we eens enkele voorschriften die God voor ons geweten beschrijft in Zijn Woord bekijken.

1. We moeten een rein geweten hebben (1 Tim.3:9)

We houden een geweten rein door er simpelweg naar te luisteren.  Doen we dit niet dan kan het geweten ver afdwalen van haar oorspronkelijke functie.  Zo schrijft Paulus dat velen “hun eer stellen in hun schande” (Fil.3:19) en zichzelf en de anderen toejuichen in het overtreden van Gods wet (Rom.1:32). Ze voeren doorheen hun leven eigenlijk niets anders dan een strijd tegen hun oorspronkelijk door God gegeven geweten waardoor het verstand en het geweten zo ver kunnen afdwalen dat het onmogelijk wordt om goed en kwaad te kunnen onderscheiden.

2. We worden gewaarschuwd om het ook rein houden (Tit.1:15; 1Kor.8:7)

Het geweten is niet feilloos, het is niet de bron van goed en fout, geen feilloze afspiegeling van Gods wet.   Het geweten is evenmin een leraar die ons les geeft in morele aspecten.  Een geweten kan zichzelf dus niet voeden en rein houden. Het enige wat het kan doen is eenieder  verantwoordelijk maken voor de hoogste standaard van goed en fout die de persoon zelf kent.

Het wordt getraind door waarheid en tradities. De standaard waar het geweten zich aan meet is daarom niet altijd Bijbels (1 Kor.8: 6-9).  Zo kan het geweten van een katholiek iemand alarmeren wanneer hij geen kaarsje heeft gebrand voor een bepaald persoon.  Dit gebruik is echter volledig gebaseerd op tradities en vinden we nergens terug in de Bijbel.  In dit geval zou het dus een overgevoelige reactie van het geweten zijn.  Daarom horen we alles te toetsen aan Gods Woord en horen we ons geweten enkel door Gods Woord te laten vormen, niet door eigen verzinsels en tradities.  Een geweten wordt dus rein gehouden door het te voeden met Gods Woord.

3. We worden gewaarschuwd om geen zwak of overgevoelig geweten te hebben (1 Kor.8:10)

Het geweten kan overgevoelig zijn waar nu niet direct een Bijbelse grond voor is; sterker nog het kan vast houden aan dingen waar de Heer ons van bevrijd wil hebben (Rom.14:14, 20-23).  In Rome brachten de heidenen vaak een offer in hun tempels.  Dat geofferd vlees, of wat er van over bleef, werd daarna gewoon verkocht op de markt.  Nu waren er pas bekeerde heidenen die zich niet meer wilden vereenzelvigen met deze rituelen en dit vlees zagen als iets dat door een Christen niet gegeten mocht worden.  Toch leert Gods Woord dat niets op zichzelf onrein is, dat we mogen eten van al hetgeen God ons heeft geschonken (Rom.14:14).

In Rome waren er ook pas bekeerde Joden die gewoon waren de Sabbat te heiligen.  Nu zij tot Christus waren gekomen vonden zij het moeilijk om die Sabbat te zien als gewone dag.  Sommigen heiligden daarom voortaan de zondag, anderen de zondag en de Sabbat.  Paulus leerde dat in Christus alle dagen gelijk zijn en niet een dag boven de andere staat (Rom.14:5).

Een overgevoelig geweten kan zich ook uiten in een verstikkend zondebesef.  Iedere Christen moet een bepaalde mate van zondebesef hebben, maar daartegenover ook een besef van Gods genade die zich o.a. in vergeving, verzoening en liefde naar Zijn kinderen uit.  Bij iemand met een overgevoelig geweten kan dit laatste verstikt worden door het zondebesef waardoor de Christen geen ademruimte meer heeft om voort te gaan.  God leert in Zijn Woord dat indien we tot berouw en inkeer komen en ons vertrouwen op het verlossend werk van Christus stellen, we zijn vergeven.  Hij rekent ons deze zonde niet meer toe, want die zijn afgehandeld door Zijn Zoon (cf.2Kor.5:21).  Een Christen leeft in genade en door genade.

Onderzoek de prikkels die je geweten geeft en ga na aan welke maatstaf ze zich spiegelen;  Gods Woord of een eigen opgelegde normen.

4. We worden gewaarschuwd tegen een gebrandmerkt geweten (1 Tim 4:2)

Toen Farao zijn “hart”verhardde (Ex. 8:15), was dat niets anders dan dat hij zijn geweten aan het verharden was, aan het dood branden.  Het voortdurend negeren van je geweten is niets anders dan het verharden of verbranden.  Het wordt stilaan minder en minder gevoelig totdat het uiteindelijk gevoelloos is (zoals de plaats op de huid van vee waar een brandmerk geplaatst wordt ook geen gevoel meer heeft).

Word dus waakzaam wanneer je merkt dat je in bepaalde gebieden van je leven ‘gevoelloos’ bent geworden of je niet meer geconfronteerd wordt met je geweten.  Ga dan na of dit het gevolg is van een geweten dat stilaan verhard.  Een verhard geweten geeft geen zondebesef meer en dus ook geen nood meer aan een Redder.  Iemand met een verhard geweten kan dus nooit gered worden door Christus en wacht dus een eeuwige verdoemenis in de hel.

[1] “Actuele problemen in het licht van de Bijbel”, J.de Vriese, W. Barret, D. Lemmens, 1988, Gideon, p.70-72